Birlikte Çalışabilen Sınır Ötesi Ödemeler İçin Umut Verici Bir Yol

Yeni dijital teknolojiler, son otuz yılda ödemeler ve finansal hizmetler üzerinde önemli bir etki yaratmıştır. Artık banka hesaplarımıza akıllı telefonlarımızdan erişebiliyor, çevrimiçi alışveriş yapabiliyor, anında para transferi gerçekleştirebiliyor ve fonlara anında erişebiliyoruz. Bu yeni tüketim alışkanlıkları ve artan küreselleşme, sorunsuz ve ucuz sınır ötesi ödemelere olan talebi artırmıştır. Bu arada, dijitalleşme ve yenilikler ödeme sistemlerini bilhassa verimli, uygun fiyatlı ve daha kapsayıcı hale getirmiştir.

Anında ödeme sistemleri (IPS), son kullanıcılara ve düzenleyici kurumlara önemli faydalar sağlayarak bu finansal devrimin ön saflarında yer almış ve gelişmekte olan ülkelerden gelişmiş ülkelere kadar dijital ekonomileri güçlendiren dünya çapında benimsenme konusunda önemli bir büyüme kaydetmiştir.

Sınır Ötesi Anında Ödemelerin Zorlukları

IPS'nin 60'tan fazla ülkede yaygın olarak benimsenmesine rağmen, sınır ötesi anında ödemeler bu ilerlemeye ayak uyduramamıştır. Paranın sınır ötesine taşınması farklı nedenlerden dolayı hala zor olabilir:

1. Muhabir bankacılığa büyük ölçüde bağımlılık söz konusudur. Bu hizmetlerdeki rekabet azalmakta olup, muhabir banka sayısı son on yılda küresel olarak yaklaşık %30 oranında azalmıştır.
   
   
2. Yüksek maliyetli bir işlemdir. Müşteriler, kendi paylarını alan çok sayıda aracı nedeniyle yüksek döviz kurları ödemektedir.
   
   
3. Bu süreç zaman alır, bazen çok uzun sürer ve bu da son kullanıcılar ve işletmeler için olumsuz sonuçlar doğurur.
   
   
4. Farklı IPS sistemleri arasında birlikte çalışabilirlik çok düşüktür.
   
   
5. Fonlara erişimdeki yavaşlık ve yüksek ücretler işletmeleri ve göçmen işçileri etkilemektedir.

Sınır Ötesi Ödemeler için Umut Verici Girişimler

Bu engellere rağmen ilerleme kaydedilmektedir. İlk olarak, G20, Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) desteğiyle sınır ötesi ödemelerin iyileştirilmesini bir öncelik haline getirmiştir ve bu konuda bazı umut verici girişimler görmekteyiz:

• Endonezya, Malezya, Filipinler, Singapur ve Tayland Merkez Bankaları, kendi IPS sistemlerini birbirine bağlayarak hızlı ödemelerin bölgesel olarak birlikte çalışabilirliğini sağlamak için işbirliği yapıyor. Bu girişim, bölgedeki sınır ötesi ödemeler için işlem maliyetlerini azaltmak gibi bazı önemli sonuçlar elde etmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca, kapsayıcı büyümenin teşvik edilmesi, sınır ötesi ticaretin kolaylaştırılması, yatırım, finansal derinleşme, işçi dövizleri, turizm ve diğer ekonomik faaliyetleri kapsayan daha geniş hedefleri vardır. Ayrıca, bölgede daha kapsayıcı bir finansal ekosistemi teşvik etmeyi amaçlamaktadır.
  
  
• Bu girişimin hayata geçirilmesi, özellikle mikro, küçük ve orta ölçekli işletmelerin uluslararası piyasalara sorunsuz bir şekilde katılımını sağlayarak çok sayıda avantaj getirecektir. Singapur Para Otoritesi tarafındanbelirtildiği üzere, işbirliği çabaları QR kodları ve hızlı ödeme teknolojilerinin kullanımı da dahil olmak üzere çeşitli yöntemleri kapsayacaktır.
  
  
• Arap Para Fonu tarafından yönetilen Buna, Arap bölgesindeki merkez bankalarını birbirine bağlayan bir anlık ödeme merkezi olarak hizmet veriyor. Bu birlikte çalışabilen platformun temel amacı, finans kuruluşları ve merkez bankaları için güvenli, uygun maliyetli, risk kontrollü ve şeffaf işlemleri kolaylaştırmaktır. Hem yerel para birimlerinde hem de başlıca uluslararası para birimlerinde ödemelerin sorunsuz bir şekilde gönderilmesini ve alınmasını sağlar.
  
  
• Arap Para Fonu tarafından davurgulandığı üzere, bu girişimin kurulması Arap bölgesinde ekonomik ve finansal entegrasyon fırsatlarının araştırılması ve geliştirilmesi açısından hayati bir rol oynamaktadır. Ayrıca, küresel ticaret ortaklarıyla yatırım bağlarını güçlendirmeyi ve böylece birbirine daha bağlı ve müreffeh bir ekonomik ortamın teşvik edilmesine katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.
  
  
• BIS İnovasyon Merkezi'nin Nexus Projesi, ülkeler arasında hızlı ödeme sistemlerini birbirine bağlamanın verimliliğini artıran merkezi bir platform olarak hizmet vermektedir. Amacı, küresel ölçekte sınır ötesi ödemelerin hızını, maliyet etkinliğini, şeffaflığını ve erişilebilirliğini önemli ölçüde artırmaktır.

Birlikte çalışabilen IPS projelerinin sayısı arttıkça karmaşık teknik entegrasyon ve çok taraflı kanuni müzakereler gibi çeşitli zorluklar ortaya çıkmaktadır. Nexus, standartlaştırılmış ve çok taraflı bir yaklaşımla dağıtılmış bir ağ üzerinde birden fazla IPS'nin entegrasyonunu kolaylaştırarak etkili bir şekilde bu zorlukların üstesinden gelir. Bu birleşik çerçeveyi benimseyen proje, farklı bir ülkeyle her yeni bağlantı kurulduğunda tekrarlanan entegrasyon çabalarına olan ihtiyacı ortadan kaldırıyor. Bu, süreci basitleştirir ve bütün katılımcı taraflar için verimliliği artırır, sonuç olarak da sorunsuz sınır ötesi işlemleri yaygınlaştırır.

Sınır Ötesi Ödemeler için CBDC

Merkez bankası dijital para birimi (CBDC) de sınır ötesi ödemelerin mevcut zorluklarını halletmek konusunda umut verici bir çözümdür ve sınır ötesi ve birlikte çalışabilen CBDC'ler oluşturmak için gelecek vaad eden çalışmalar devam etmektedir. Mesela IMF ve Dünya Bankası sınır ötesi ödemeler için CBDC'lerin gerekliliğini ve faydalarını vurgulamaktadır.

Bu yönde ilerleme kaydeden somut girişimler arasında şunlar yer almaktadır:

BOC-BOE-MAS Modelleri

Kanada Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası ve Singapur Para Otoritesi, sınır ötesi ödemelerin mevcut zorluklarını incelemek içingüçlerini birleştirdi ve sınır ötesi işlemlerin bir toptan CBDC aracılığıyla işlenmesi için daha verimli modelleri araştıran bir rapor yayınladı.

Raporda son kullanıcılar, ticari bankalar ve merkez bankaları için ödeme durumu şeffaflığı, görünürlük ve sonuç kesinliği eksikliği, sınır ötesi ödeme hizmetlerinin sınırlı kullanılabilirliği, ödeme işleme süresinin uzaması ve muhabir bankacılık modeliyle ilişkili yüksek maliyetlerin yanı sıra ağlar, merkez bankaları ve ticari bankalar arasındaki eski ödeme altyapısıyla ilişkili zorluklar da dahil olmak üzere çeşitli zorluklar tespit edilmektedir.

Proje, sınır ötesi ödemeler için üç geniş kavramsal tasarım seçeneği önermektedir. İlk seçenek aracıların kullanılmasını, ikinci ve üçüncü seçenek ise işlem yapan taraflara merkez bankasının yükümlülüklerine erişim izni verilmesini içerir. Merkez bankasının yükümlülüklerine erişim iki farklı tasarımla sağlanabilir:

1. İlk tasarım, işlem yapan taraflara ağ üzerindeki hesaplara veya cüzdanlara doğrudan erişim sağlar. Yani, bir finans kuruluşunun yabancı merkez bankası tarafından çıkarılan para birimini tutmasına izin verir.
   
   
2. İkinci tasarım, yerel para biriminin doğrudan işlem yapılabileceği yabancı para birimi ağlarına girmesine izin verir. Bu düzenleme çok para birimli bir mutabakat sistemi olarak görülebilir.

Inthanon-Lionrock Projesi

Tayland Merkez Bankası ve Hong Kong Para Otoritesi tarafından gerçekleştirilen buortak girişim, CBDC'nin iki ülke arasındaki sınır ötesi ödemelere uygulanmasını araştırmaktadır. Sınır ötesi koridor ağı prototipi, Hong Kong ve Tayland'daki katılımcı bankaların fon transferlerini ve döviz (FX) işlemlerini denk seviyeler arası temelde gerçekleştirmelerine olanak tanıyarak mutabakat katmanlarını azaltmaya yardımcı olacak şekilde geliştirilmiştir.

Akıllı sözleşmelerden yararlanılarak sınır ötesi fon transferi süreci gerçek zamanlı olacak şekilde geliştirilmiştir. Proje Aralık 2019'datamamlandı ve DLT tabanlı bir kavram kanıtı prototipi, her iki yerden on katılımcı banka ile birlikte başarıyla geliştirildi. İki otorite, bankaların ve diğer ilgili tarafların sınır ötesi fon transferi denemelerine katılımını içeren iş senaryolarının ve diğer platformlarla bağlantıların araştırılması da dahil olmak üzere ilgili alanlarda daha fazla ortak araştırma çalışması yürütme konusunda anlaştı.

Aber Projesi

Suudi Merkez Bankası ve Birleşik Arap Emirlikleri Merkez Bankası, iki ülkedeki ticari bankalar arasında sınır ötesi ödemelerin mutabakatı için kullanılabilecek bir CBDC oluşturmak üzere Aber pilot projesinin başlatıldığını duyurdu. Bu girişim, dağıtılmış defterler gibi teknolojilerin doğrudan kullanımı ve fiili uygulamasını denemenin yanı sıra bankalar arasındaki transfer sürelerini ve maliyetlerini azaltmak amacıyla toptan CBDC fizibilitesini incelemek, anlamak ve değerlendirmek için bir kavram kanıtı uygulamayı amaçlamıştır.

Başlangıçta, dijital para birimi konusundaki ortak girişim bankacılık kurumlarıyla sınırlıydı ve kamu kullanımına açık değildi. Para biriminin geliştirilmesine katılmak üzere Suudi Arabistan ve BAE'den altı ticari banka seçilmişti. Kasım 2020'de, iki merkez bankası projenin durumu ve sonuçları hakkında bir rapor yayınlayarak, karşılaşılan bazı teknik ve ticari zorlukların yanı sıra projenin ana hedefine ulaşarak denemenin genel başarısını da kabul etti ki bu hedef Nostro hesapları muhafaza edip aralarındaki mutabakatı sağlamaya gerek kalmadan ve bunun getirdiği bütün avantajlardan yararlanarak ticari bankalar arasında gerçek zamanlı sınır ötesi bankalar arası ödemeler için DLT tabanlı yeni bir çözüm kullanmaktı.

Son Düşünceler

Devam etmekte olan bu tür çalışmaların neticelerini takdir etmek önemlidir. Bu girişimler umut vaat etse de yaygın bir birlikte çalışabilirliğin sağlanması ve yüksek maliyetler, yavaş işlem süreleri ve fonlara sınırlı erişim gibi endişelerin giderilmesi, finans liderleri ve teknoloji sağlayıcıları arasında sınırların ötesinde ortak çaba ve işbirliği gerektirmektedir.

Gelişmekte olan teknolojilerden yararlanarak ve bu teknolojilerle hem iki para birimi düzeyinde (ülkeden ülkeye) hem de çoklu CBDC düzeyinde veya birden fazla ülkeden oluşan bir konsorsiyumda sorunsuz bir şekilde entegre olacak altyapıdan yararlanarak, gerçekten küresel ve birbirine bağlı bir ödeme ekosistemi için bir temel oluşturulabilir. Bu sadece işletmelere ve finans kuruluşlarına fayda sağlamakla kalmayacak, aynı zamanda göçmen işçilerin, mikro, küçük ve orta ölçekli işletmelerin ve dünyanın dört bir yanındaki bireylerin küresel ekonomiye daha etkin bir şekilde katılmalarını sağlayacaktır.